Tasavvufta irfana ve marifete bastan beri büyük önem verildiginden tasavvufa, irfan yolu, ariflerin tuttuklari yol, sufilere de arifler/urefa, ehl-i irfan, ehl-i marifet denilmistir. Fakat tasavvufa dair yazilan eserlerde, özellikle ilk ve ana kaynaklarda daha fazla marifet (çogulu: maarif) terimi kullanilmis, irfan kelimesi çok az kullanilmistir.

Irfan/marifet kaynagi kalp/vicdan olan fitri ve insani bir bilgidir. Fetvayi kalbinden iste, anlamina gelen hadiste irfana/insafa isaret edilmistir. Günah ve kötülük kirinden arindirilmis, sahih itikat, ihlasli ibadet ve dürüstlügü esas alan bir ahlakla donatilmis, bezenmis ve süslenmis, saf/temiz kalp dogru bilgi verir. Bu bilginin dogrulugunu akil da teyit eder. Zaman zaman bu nitelikteki bilgiye hads/sezgi, kesf vr ilham dendigi de olur.

Irfan/marifet ameli ve tecrübi bilgidir, amele ve ibadete dayanmayan soyut bilgiye irfan denmez. Irfanin baslangiç noktasi amel, taat, ibadet, ahlak, edep, riyazet ve mücahededir. Sonu ise Hak Tealanin lütuf ve bahsettigi (hibe) bilgidir. Irfanin bir ucu kesbi, diger ucu vehbidir. Nitekim, "Ugrumuzda mücahede edenlere (bize) ulas(tir)an yollarimizi gösteririz." (Ankebut, 6) buyurulmustur. Yani mücahede kuldan, yol gösterme Mevla'dandir. Kulun ihtiyaç duydugu bu yola iliskin bilgileri Hak Teala lutfeder, bildigiyle amel edeni yüce Allah, bilmedigi seylerin bilgisine varis kilar.

Kainattaki bütün varliklar, bütün zerreler Hak Tealanin varliginin, birliginin, kudretinin, azametinin birer ayetleri, isaretleri ve delilleridir. Bunlardan her biri insana bilgi verir, Allah hakkinda onu irfan ve marifet sahibi yapar. (Aynu’l-kudat, 55)

Sufi/veli dis âlemdeki varliklari gözlemleyerek bunlar üzerinde düsünerek ve bunlarin hikmetlerini anlayarak Hakk'a dair irfan ve marifet sahibi olur.

(Yazinini tamami Ilim ve Irfan dergisi Agustos (2014) sayisinda.)