Dünyamiz, insanin dünyasi ile sinirlidir. Bu dünyada ise birey olarak her birimizin bilgisi daha da az bir yer tutar. Bu bilgiyi birbirimizle paylasir ve bilginin soyut ve somut olarak dolasima, paylasima çiktigi kültürü olustururuz ki birey olarak yapamadigimizi kolektif olarak yapabilelim. Bir araya gelerek, perspektiflerimizi birlestirerek resmin asla uygunlugunu dakiklestirmeye, inceltmeye çalisiriz. Bu birlikte çalisma, bir kolektif dünya resmi ortaya koyma da kültürün içinde insanlar arasi ben ve sen iliskisinde, birbirini anlamayi/ anlasmayi gerektirir. Anlamak -irfan yukarida bahsettigimiz nesnelestirerek bilmekten -ilim- baska tür bir bilme tarzidir. Ilimde özne-nesne irtibati söz konusudur, nesne pasiftir, biz onu karsimiza alir ve inceleriz, ancak anlamak -irfan-, özne-özne irtibatidir, karsimizdaki bir nesne degildir, pasif degildir, kendini gizler veya kendini ifsa eder, onu bilmek için zorlayamayiz ancak kendisi olmaya, kendini ifadeye birakabilir ve dinleriz. Bu dinleme esnasinda kendimizden çikariz, onun ayakkabilarini giyeriz, o oluruz. Dünyaya bir süre için onun gözleriyle bakar, onun hisleriyle hemhal olur, onun düsünceleriyle düsünür ve dünyayi onun durdugu perspektiften yeniden kavrariz. Insan bu kendinden çikma sayesinde ötekine varir. (Kanaatimizce Tevrat’ta anlatilan Misir’dan çikis; Kur’an’da hicret sembolü bu, kendinden, alisageldigi seylerden, yurdundan çikma ve çöle, bilinmeyene, yabanciya, atilmayi sembolize eder. Tasavvufta ise zühd, terk, fena gibi kavramlar altinda yapilmaya çalisilan sey temelde bulunulan hali, mevcut benlik durumunu, alisilmisi birakmak anlamina gelir ki, bizim ötekini anlamaya çalismamiz bu benligi terk durumu olmadan söz konusu olamaz.) Bir an için de olsa o olur. Sonra ondayken edindigi tecrübeyle kendine geri döner. Artik kendilik ilk halinden baskalasmis, yeni bir bene dönüsmüstür. Felsefe bu hemhal olarak anlamayi sadece insanlar arasi zeminde tanimlamaktadir. Yani, mistik yaklasimlarin, sari çiçekle, turna kusuyla konusmasi, hemhal olmasi biçimindeki irfan, felsefe zemininde tanimli degildir. Ancak insani anlamak da küçümsenemez. Bu alanda çok basarili olamadigimiz da ortadadir. Irfani anlamda her yeni anlama, insani büyütür. Bu sadece bilgi için degil, sevgi için de söz konusudur. Zihin her kendinden çikip ötekiyle hemhal olup ona dönüstügünde baska bir var olus imkanina kavusur, geri döndügünde ise mitolojik bir yolculuktan evine geri dönmüs masal kahramanlarinin anlattigi bir dönüsüm geçirmis olur.