Attar, kendisine aidiyetinde süphe olmayan yedisi manzum biri mensur olmak üzere sekiz eser miras birakmistir. Bu eserlerden mensur olan eseri sufilerin biyografilerini içeren Tezkiretü’l-Evliya’dir. Manzum olanlari Divan, Ilahiname, Esrarname, Musibetname, Hüsrevname, Muhtarname ve Mantiku’t-Tayr’dir.
Bu eserlerinin her birinin ayri bir etkileyici ve insani saran yönü bulunmaktadir. Özellikle mesnevi ve gazellerinde büyük bir basari saglayan Attar, gazellerinde tasavvuf zevkini, özellikle vahdet-i vücud telakkisini, Ilahi yolculuk için gerekli kabul ettigi aski ve âsikligi dile getirirken gazelleri için uygun ve gönle hos gelen vezinler de bulmustur. Mesnevilerinin hepsini tasavvufla ilgili sekilde kaleme alan Attar’in sözü açik ve süssüz, dili sicak ve samimidir. Siirlerinde aski ve istiyaki dile getirirken bile duruluk sezilir ve kelimeleri genellikle bilinen anlamlariyla görülür. Ancak onun eserleri içerisinde, dünyada pek çok dile tercüme edilen, bütün insanliga seslenen, ilim adami ve münevver tabakanin, ayrica psikolog ve psikiyatristlerin de insan ruh ve karakterini anlamak için okuyacaklari, ask erbabinin ise mürebbisi olacak basucu eseri Kuslarin Dili, Kuslarin Konusmasi veya Kuslarin Ilahisi manalarina gelen Mantiku’t-Tayr’dir. Bu eserde Attar, temsili bir sekilde vahdet-i vücud anlayisini izah eder. Mesnevide bulunan kuslar salikleri temsil ederken, hüdhüd kilavuz yani mürsiddir. Haddizatinda o kuslar ruhlari yani bizzat insanlari temsil eder. Hakk’a vasil olmak için birtakim mertebelerin asilmasina ve bunun da ancak bir mürsidle olabilecegine isaret edilir.
Attar’in kaleminde, genis bir düsünce dünyasiyla, çok zengin bir bilgi hazinesiyle ve bunlari harmanladigi fevkalade gözlemlerle, derin bir hayat tecrübesiyle, bol bir ilhamla, islek bir zekadan çikan güçlü bir muhakemeyle karsilasiriz. Bütün bu özellikler, onun siirsel ve güzel ifadesiyle okurda hayranlik uyandirir. Sunu da ifade etmeliyiz ki onun eserlerindeki temek saik, Ilahi ve manevi âleme duydugu sevk ve merakin yönlendirdigi hakikat arayisidir.
Dolayisiyla sair ruhlu Attar Hazretleri Ilahi aski en güzel siir diliyle izah eden rehber bir sufi olmus, söz ve hikmet piri olarak özellikle kendisinden sonra yasayan pek çok Iranli mutasavvif-sair ve edibe öncülük etmistir. Bunlar arasinda Mevlana, Mahmud-i Sebüsteri, Sadi, Hafiz ve Molla Cami’yi sayilabiliriz.

(Yazinin tamami derginin Nisan sayisinda.)