Ibadetler, yaratilisin ilk asamasinda yapilan ahitlesmeye yani sözlesmeye sadakati gösterir. Ibadete devam edildikçe ulasilan tevhid, insani parçali bakis açisindan, dualist düsünce ve yasantidan uzaklastirir. Bireysel ve toplumsal olarak bir toparlanma ve derinlesme imkani sunar. Elbette bütün ibadetler öncelikle Allah’in emri geregi yapilir. Ancak bir adi da Hakim olan Allah’in her emrinde ve yasaginda sayisiz hikmet oldugu kesindir. Bu hikmetleri kavramak kisiyi manen ibadetlere daha fazla baglar. Binbir hikmet tasiyan ibadetlerden biri de hacdir.
Hac, Müslümanin yasamasi gereken ideal hayattan bir kesittir. Esasinda bütün ibadetler bir yönüyle ideal hayati isaret eder, tanimlar, ögretir ve manevi alana katilim imkani sunar. Örnegin namaz, siradan zaman diliminden çikarak her an huzurda ve husu içerisinde olma bilinç düzeyine yapilan bir katilimdir. Bu katilimlar insani küçük küçük adimlarla ideal insana yani insan-i kâmil olmaya dogru dönüstürücü bir fonksiyon icra eder. Ibadetler arasinda hac ise külli bir ibadettir. Belli bir kutsal zamanda, belli kutsal mekanlara yapilan yolculuktur ve haccin mekani degisemeyecegi gibi zamani da degisemez. Hac esnasinda ziyaret edilen ve Allah’in siarlari olarak belirtilen tüm mekanlar; hakikatin merkezini, ait olunan esas noktayi yani Allah’i isaret eden birer semboldür. Kisi bu merkeze ne kadar yaklasirsa yani kutsali kusanirsa, dünyevi olandan o denli uzaklasmis olur.

(Yazinin tamami Ilim ve Irfan dergisinin Agustos sayisinda; sayi: 72)