Sözlükte iyi hal, örnek alinan, takdir edilen ve begenilen davranis, nezaket, zerafet, kibarlik, ziyafete davet gibi anlamlara gelen edep (çogulu adap) dini ve ahlaki hayat bakimindan oldugu kadar ikili iliskiler ve toplum hayati bakimindan da son derece önemli bir kavramdir. Tedip edep ögretmek, müeddip edep ögreten demektir. Edip ise edepli kisi (müeddeb) ve düz yazi ustasi anlamina gelir. Edebiyata da edep denir.
Edep zerafet ve usluluk ki nasla kavlen ve fiilen lûtf-i muamele ve hüsn-i münavele eylemekten ibarettir. (Asim Efendi, Kamus, trc.I, 134) Edep, her çesit hata-dan sakinmaya vesile olan bilgidir. (Tarifat, 10) Seriat ehline göre edep vera (takva), hukemaya göre nefsi korumaktir. (Tahanevi, I, 61) Edeb, nefsin muhkem bir kuvveti olup bu vasfi haiz olan kimseyi saibeli ve ayipli bir durumdan korur. (Asim Efendi II, 134)

Edep ve ahlak
Edep ve ahlak kavramlarinin örtüstügü ve ayni anlama geldigi yerler oldugu gibi ayristigi ve farkli anlamlar ifade ettigi yerler de vardir. Her seyden evvel ahlak ilkeleri genel ve büyük ölçüde evrenseldir. Zamana, mekana, bölgeye ve topluma göre degismez. Dogru konusmak, yalan söylememek bir ahlak ilkesidir, Edep ise zamana, mekana, bölgeye, toplumlara, örf ve adetlere göre az çok degistiginden esnektir, belli bir ölçüde özel ve ayrinti niteligindedir.
Ahlak ilkelerine uygun olan her söz ve davranis edebe, adaba da uygundur. Ahlak ilkelerine uymayan her söz ve is ayni sekilde edebe, adaba uygun degildir ama adaba uygun olmayan her söz ve is ahlaka aykiridir, denmez. Zira edebin toplumdan topluma teamül, örf ve ananelere göre az çok degisen bir niteligi mevcuttur.


(Yazinin tamami Ilim ve Irfan dergisi Haziran (2016) sayisinda.)