Ilim kelimesi, kapsami son derece genis olan ve çok farkli manalarda kullanilan birçok kavrami dile getirir. Tasavvufun bir ilim olup olmadigini anlamak için neye ilim dendigini veya denmedigini bil¬mek lazimdir.
Ilimle ilgili pek çok tarif yapilmis, ilimler çesitli sekillerde siniflandirilmistir. Nazari-ameli ilimler, akli-nakli ilimler gibi. (Tarifat, 135-137)
Her seyden evvel ilim Allah Tealanin sifatidir, Hak Teala alîmdir, âlimdir, her seyi tam olarak bilir, ilminin bir kismini vahiy yoluyla ve peygamberler araciligi ile kullarina iletmistir. Su halde kutsal kitaplar ve Kur’an ilimdir, peygamberlerin hadisleri ve sözleri de ilimdir. Ilmin bir tarifi söyledir: Ilim olgu ile tam örtüsen kesin inançtir. (Tarifat, 135; Ragip, el-Müfredat, 343) Kur’an’da ve sahih hadislerde verilen bilgiler olaylara, olgulara ve var olan seylere mutabik oldugundan ilimdir. Bu bilgilere sahip olan mü’min kullar da alimdir, okur-yazar olmasalar da; sahabe örneginde oldugu gibi.
Bir mü’minin Islami anlamda alim olmasi için hem itikat ve iman sahibi olmasi hem de bildigiyle amel etmesi lazimdir. Bu anlamda, çok sey bilseler bile müsriklere, kafirlere ve münkirlere alim denmez. Çünkü Allah’in kelami olan Kur’an’i ve O’nun (cc) Resulü Muhammed’i (sas) kabul etmis ve tanimis degillerdir. Bundan dolayi Belam bin Bagura kötülenmis ve kinanmistir. (Bk. Araf, 175; Cuma, 5) Yine bundan dolayidir ki, kabul edilen ve reddedilen olarak ilimler iki kisma ayrilmistir: Mahmud/övülen ilimler, mezmum/yerilen ilimler. (Gazzali, Ihya, cilt 1, sayfa 29-49) Yerilen ilimlere adete uyularak ve sözün gelisi ilim denilmistir, aslinda bunlar ilim degil cehaletten ibarettir. Bunlari bilenler Islami anlamda alim degil, cahildirler. “Allah’tan ancak husu sahibi ulema korkar.” (Fatir, 28) denirken sözü edilen nitelikteki alimler kastedilmis ve övülmüstür. Bu anlamda bilenle bilmeyen esit olmaz.
Islam bilginlerine ve düsünürlerine göre Kur’an’da ve sahih hadislerde övülen alim, alimbillah’tir yani ilim Allah’in, sifatlari, isimleri ve fiilleri hakkindaki dogru ve saglikli bilgidir. Bu nitelikteki bilginler de ulemabillah’tir. Bir mü’minin dünyada ve ahirette isine yarayacak ve onu bahtiyar edecek ilim, bu nitelikte olan ilimdir. Bu bilgiye marifetullah, bu marifet ve irfana sahip olana da arif-i billah da denir.

(Yazinin tamami Ilim ve Irfan dergisinin Subat (2016) sayisinda.)