Seyh Ahmed-i Hani, memleketi Dogubeyazit’taki mimari saheser olan Ishak Pasa Sarayinin 1674 yilinda temeli atilirken dua etmis ve babasi Molla Ilyas ve agabeyi Molla Kasim’dan sonra sarayda divan katipligi yapmistir. Ancak görev süresi hakkinda bilgi bulunmamaktadir. Ahmed-i Hani kendini ilme, irfana, içinde yasadigi toplumun kültürüne, diline ve onlarin dini degerlere göre yetismesine ve yasamasina katki saglamaya adamis ve hiç evlenmemistir.
Ahmed-i Hani, anadili olan Kürtçe yaninda Arapça, Farsça ve Türkçeye her birinde siir yazacak kadar hakimdi. O, dili ve ilmi hakikate götüren bir araç olarak görmüs, bu nedenle para, söhret, makam ve menfaat için kullanilmasina karsi çikmisti. Ahmed-i Hani medresesinde ve eserlerinde Kürtçeyi kullanmayi tercih etmisti. Yasadigi yüzyilda Arapça ilim, Farsça edebiyat dili olarak görülürken ve örnegin Bitlisli Serefhan ve Esref-i Bitlisi bu dilleri tercih ederken, o Kürtçeyi tercih eden ilk kisi oldu. Kürtçeyi tercih etmesi yalniz etnik nedenlerle degil, daha ziyade bu dilin varligini, ilim ve edebiyat dili olarak kullanilabilecegini ortaya koymak içindi.
Seyh Ahmed-i Hani, bütün eserlerinde Allah ve peygamber sevgisini, Islam inancini ve ahlakini konu edinmis, kendi toplumunu bu çerçevede yetistirmenin gayreti içinde olmustur. Günümüzde onun inancina sahip olmayan, yolunda yürümeyen, yasadigi gibi yasamayan ve en önemlisi dile getirdigi Ilahi aski anlamayanlarin, bu büyük Hak âsigini dünyalik basit gayelerine alet etmeye çalismalari ne acidir. Bu tablo, ayni zamanda onun daha iyi ve dogru anlasilmasi için daha çok çalismalar yapilmasinin gerekli oldugunu ortaya koymaktadir.
Ahmed-i Hani hazretleri, yasadigi toplumun derdiyle dertlenmis, ilim, irfan ve hizmet ile dolu bir hayat yasamistir. Nihayet 1121/1707 yilinda vefat etmis ve Ishak Pasa Sarayinin yaklasik bes yüz metre üzerindeki mescidin yaninda defnedilmistir.

(Yazinin tamami Ilim ve Irfan dergisinin Ocak (2016) sayisinda.)