Cografya, yalniz mekan olmadigi gibi tarih de kuru bir kronoloji degildir. Mekanin ve zamanin kendine özgü bir ruhu vardir. Hem zamana hem de mekana asil anlam katan da bu ruh ve ruhu verenlerdir. Örnegin; duygusunu anlamadan yani edebiyata basvurmadan tarih anlatmak ne kadar soguk ve sikici ise, duygu, edep ve estetik yani tasavvuftan yoksun sekilde fikih anlatmak da benzer sekilde eksik kaliyor. Imam Gazzali gibi nice alimi irfan yoluna süren de bu ihtiyaçtir. Bugün Balkanlarda dolasirken insan bu muhtaçligi derinden hissediyor. Adim atmadan, ayak basmadan yani hemhal olmadan önce, yalniz savaslar, galibiyetler, maglubiyetler ve sehitlerin sayisi üzerinden anlamaya çalisiyor tarihi. Siretsiz suretlerin sevdalisi oluyor. Balkanlar da kitaptan okunarak anlasilamayacak kadar derin duygular tasimaktadir sinesinde. Üsküp, Mostar ve Sarayova nasil Islam kokan sehirlerse, Islam kokar daglari, dereleri nehirleri Balkanlarin. Üsküp kadisiyken, 1572 yilinda Üsküp’te vefat eden Âsik Çelebi’nin Tuna kasidesinde ifade ettigi gibi Tuna nehri Müslüman bir nehirdir:

(Yazinin tamami 85. sayida)