Hiçbir günahi küçümseme. Çünkü Allah’in gazabinin nerede oldugunu, gayretullahin nerede harekete geçecegini, neyin helakine ve mahvina sebep olacagini asla bilemezsin.
Hiçbir iyilik ve sevabi da küçümseme. Çünkü Allah’in lütfunun ve kereminin nerede oldugunu, rizasini nereye gizledigini ve neyi senin kurtulusuna vesile kilacagini da asla bilemezsin.
Tevbeyi erteleme. Buna bir daha firsatin olmayabilir çünkü. Gelip gelmeyecegi meçhul bir vakte birakma dönüsünü. Acziyetini itiraf et ve pismanlik duy isyanlarindan. O’ndan (cc) kork ve O’na güven. Ama O’na güvenmen O’nun azabindan emin olma anlamina gelmesin. Ve O’ndan korkman da, seni O’nun rahmetinden ümitsizlige düsürmesin. Her zaman bu korku ve ümit arasinda yasamaya çalis.
Yalan söyleme. Çünkü, “Müslüman yalan söylemez.” buyurdu Resul-i Ekrem Aleyhisselam. Aleyhine bile olsa dogruluktan ve dogru sözden ayrilma. Dogru olanin er veya geç üstün gelecegini, hakikatin söyle ya da böyle elbet ortaya çikacagini unutma. Bir insanin korkusundan veya bir mahcubiyet endisesinden ani kurtarmak için yalan söylersin ama kiyamet günü tüm insanlarin karsisinda hem de yüce Yaratici’nin huzurunda ifsa olacagini unutursun, neden? Bir kisiye mahcup olmayayim derken Allah’a ve tüm insanlara karsi rezil olabilecegini nasil aklindan çikarabiliyorsun! Giybetten sakin. Hele Müslümanin giybetini, dedikodusunu asla yapma. Bir insani, giyabinda, hoslanmayacagi herhangi bir sekilde asla diline dolama. “Ama bunu yüzüne de söylerim.”, “Ama bu giybet degil ki!” deyip kendini avutma. Hele, “Ama bu dediklerim dogru.” deyip kendini kandirma. Unutma, giybet insanda olani, onun giyabinda söylemektir. Olmayani dile getirmek ise iftiradir zaten.
Haset etme. Hasetçinin istedigini asla elde edemedigini, sadece kendi kendini yiyip bitirdigini görmüyor musun? Baskasinda olanin ondan alinip sana verilmesini ya da sana verilmese bile ondan o nimetin alinmasini istemek ne büyük kötülük! Onu ona veren kudretin, aynisini hatta daha fazlasini sana vermeye muktedir oldugunu neden unutursun!
Hiçbir insani hakir görme, küçümseme. Her gördügünün Hizir olabilecegini, yeryüzünün velilerden ve salihlerden asla hali olmadigini unutma. Insanlarin dis görünüslerine bakip hüküm verme. Altinda hazineler saklayan nice viraneler var çünkü. Görüntü aldatir, sakin aklindan çikarma.
Ölümü unutma. Ölümden sonra tüm yaptiklarinin bir bir karsina çikarilacagini düsün ve ona göre davran. Ölümden sonra isine yarayacak islere agirlik ver. Ölüm son degildir madem ve madem asil ebedi hayat ölümden sonra basliyor, o halde orayi imar edecek bir çabanin içinde ol.
Allah’in kullarina merhametli davran. Ancak bu sekilde Allah’in rahmetine mazhar olabilecegini unutma. Onlara zulüm etme, haksizlik yapma, iftira atma. Onlarin ayiplarini ört ki Allah Teala da senin günahlarini setretsin. Sadece insanlara degil tüm mahlukata karsi merhametli ol ki, Rahman da sana rahmetle muamele etsin.
Tefekkür et. Devenin nasil yaratildigina, gögün nasil yükseltildigine, daglarin nasil dikildigine ve yeryüzünün nasil serildigine bak ve bunlar üzerinde derin derin düsün. Allah’in sonsuz gücünü ve kudretini düsün. Sonra acizligini, hiçbir seyligini düsün. Ve haddini bil. Ve haddini asma.
Kibirlenme, büyüklenme, böbürlenme. Ne yeri delebilirsin çünkü ne de boyca daglara erisebilirsin. Bir sivrisinege bile can veremezsin, unutma! Sende olan hiçbir seyin sahibi sen degilsin çünkü. Güç de, güzellik de, bilgi de, servet de sana ait degil, yalnizca birer emanettir sende. Nice güçlüler, güzeller, bilginler geldi geçti yeryüzünden. Bensiz olmaz diyen niceleri unutuldu gitti ama dünya dönmeye devam ediyor.
Annene ve babana iyi davran. Ailene ve akrabana ihsanda bulun. Komsuna ve misafirine ikramda bulun. Yetimi sevindir, fakiri gözet ve kolla. Çocuklari sev, sevindir. Riyadan sakin. Kime neyi göstermeye çalisiyorsun, hiç düsündün mü? Senin gibi aciz mahluklarin övgüsü ve alkisi ne getirecek ki sana! Allah’in en kiskanç oldugu seyin sirk oldugunu, riyanin ve gösterisin de bir yönüyle O’na (cc) ortak kosmak anlamina geldigini kulagina küpe yap daima.
Vefali ol. Sana yapilan iyiligi asla unutma. Karsiliksiz olarak seni seveni üzme, terk etme. Zor zamanlarda yaninda olanin degerini bil. Yola çiktiklarini, yolda bulduklarinla degisme.
Ahlakli ol. Hayatinin merkezine ahlaki yerlestir. Ticaretinde, sanatinda, evinde, isyerinde daima güzel ahlak eslik etsin sana. Okulda, sokakta ahlak yoldasin olsun senin. Unutma ki Rabbü’l-Âlemin, büyük Peygamberi güzel ahlakli olmasiyla övmüstür. Ve ilmin de, düsüncenin de bir ahlaki oldugunu sakin unutma.
Adil ol. Haksizlik yapma, düsmanina bile. Degerlendirirken, yorumlarken, sahitlik ederken, hüküm verirken, severken ve nefret ederken insafli ve adaletli ol daima. Her an ve her yerde Allah’in gözetimi altinda oldugunu, yaptigin her seyin eksiksiz ve fazlasiz bir sekilde kayit altina alindigini ve günü geldiginde hesabini verecegini unutma. Hesap gününün suuruyla hareket et her daim.
Haram lokmadan uzak dur. Atesten kaçar gibi haram yemekten kaç. Kursagindan haram girmis, kanina haram karismis kimselerin ibadetlerinin sakat, dualarinin kabulden uzak olacagini unutma.
Infakla ve sadakayla malini ve ömrünü bereketlendir. Biriktirdigin degil verdigin senindir ve o sana eslik edecektir zor zamanda, unutma. Helalinden kazan ama kazancinda yoksulun hakki oldugunu da aklindan çikarma. Dünyaya aldanma. Mal-mülk, makam sevdasina düsüp tamahkarlik etme. Unutma ki dünya ve içindekiler bir oyun ve eglenceden ibarettir yalnizca. Ancak Allah ve O’na ait olanlar müstesna.
Hasili; iyi ol ve iyiligi emret. Kendinden baslayarak iyiligi ikame etmek için mücadele et. Iyilere ve salihlere yakin ol. Iyi olmasan bile.
Kötü olma ve kötülükten sakindir. Yanlisi elinle, olmadi dilinle düzeltmeye çalis. O da olmadi en azindan kalben kötülügü sevme ve kötülerden uzak dur. Kötü olsan bile.