Sözlükte kisaca bilmek ve bilgi anlamina gelen ilim, Imam Gazzali ve Seyyid Serif Cürcani gibi alimler tarafindan, “Vakaya mutabik olan ve sayesinde nesneler hakkinda kesin bilgiye ulasilan sifattir.” seklinde tarif edilmistir. Nefsin bir seyin manasina ulasmasi, bir seyin ne oldugunun idrak edilmesi, bir seyin hakikat ve mahiyetinin bilinmesi seklinde de tarif edilmektedir. (Seyyid Serif Cürcani, "el-ilm", Kitabü't-Tarifat, baski yeri ve tarihi yok, s. 155; Gazzali, el-Munkizü mine'd-dalal, nsr. Cemil Saliba-Kamil Ayad, Beyrut 1967, s. 64)

Fahreddin Razi gibi bir kisim alimler ise ilmin, bedihi bir sifat oldugundan tanimi yapilamayacak kadar açik oldugu görüsünü ileri sürmüslerdir. Buna göre ilim, bütünüyle hangi tür ve gruba mensup olursa olsun, nesneler ve olaylar hakkinda bilgi sahibi olmayi ifade eden bir sifattir. Sözlükte bilmek ve tanimak anlamina gelen irfan ise Ibn Faris tarafindan nefsin bir sey veya bir konuda sükuna ermesi ve onunla bütünlesmesi seklinde tarif edilmektedir. Zira bir seyi inkar eden, ondan korkmakta ve ondan kaçmaktadir. (Ibn Faris, “a.r.f.”, Mûcemü mekayisi’l-luga, Beyrut 1399/1979) Bu tanimlamaya göre ilim daha çok bilmeye, irfan ise bu bilgiyi içsellestirmeye, bilginin geregini derununda yasamaya isaret etmektedir.

Islam dini, yüce Allah tarafindan insanlara gönderilmistir ve aklin yani sira Kitap ve Sünnet gibi birtakim verili, menkul bilgilerle, insani zahir ve batin itibariyle kemale erdirmeyi hedeflemektedir. Insanin dinle bütünlesmesi ve dini bir bütün olarak benimseyip yasayabilmesi için, bu süreçte fitrat esas alinmaktadir. Insanlarin dinle bütünleserek inanç, amel ve ahlak düzeyinde dönüsüp kemale ermelerinde Hazret-i Peygamber müsahhas bir örnek olmustur. Hazret-i Peygamber ve O’nun izinde giden alim ve mürsidler, birer insan olarak insanlarin düsünce ve duygularini birlikte dikkate almis hem zahir hem de batin boyutu bulunan bir dini hayati benimsemisler, ümmetin tamamini da buna yönlendirmislerdir.

(Yazinin tamami Ilim ve Irfan dergisi Haziran (2015) sayisinda.)