Ilim (çogulu: ulûm) bilmek ve bilgi anlamina gelir. Dini/Islami anlamdaki ilim/bilgi bilim’den (science’den) epey farkli bir kavramdir. Bilgili olana alim/alîm, allame (çogulu: ulema) denir. Ayni sekilde dini/Islami anlamda alim, bilim insani kavramindan çok farklidir.

Her seyden evvel ilim Allah Tealanin sifatidir. O, alim, alîm ve allâmdir, her seyi bilir, bilmedigi hiçbir sey yoktur. O latiftir, habirdir. Her çesit bilginin kaynagi Hak Tealadir. Kullarini vahiy, ilham, kalp, akil ve duyu organlari vasitasiyla bilgi sahibi kilan O’dur. O’nun ilmi mutlaktir. Kullarini ilmi ise nisbi, izafi, sonlu ve sinirlidir.

Kur’an-i Kerim’de ve sahihi hadislerde ilmin öneminden, degerinden ve serefinden bahsedilmistir. Allah Tealanin kullarina olan nimetleri ve ihsanlari pek çoktur. Bunlarin basinda onlara akil/kalp, vahiy ve duyu organlari araciligiyla saglikli ve dogru bilgiler vermis olmasidir. Bu bilgilerden her biri bir hakikat, bir hikmet ve bir delildir. Gönderilen peygamberlerin görevleri de yanlis ve kirletilmis ve çarpitilmis bilgiler içinde kalmis olan insanlari hak ve hakikat denilen dogru bilgilerle bilgilendirmek suretiyle onlari batil inanç ve hurafelerden kurtarmaktir. Dünya ve ahiret saadeti ancak bu nitelikteki bilgilerle kazanilir.

Kur’an’da ve hadislerde en fazla ilim üzerinde durulmustur. Bilenler ve alimler övülmüs, bilgisizler ve cahiller yerilmistir. Islam, Cahiliye dönemini kapatmis, bilgi dönemini baslatmistir.

Puta tapan Islam öncesi Araplarin bu hali Cahiliye terimiyle anlatilirken ilim yeni dönemin esasi olmus ve toplumu nura kavusturmustur. Kur’an’da bilginin ve bilgi sahibi olmanin önemi ilim ve alim kelimelerinden baska su kelimelerle de ifade edilmistir: Tefekkür/fikir, kalp/akil, yakin/ikan, marifet, fehim/ifham, fikih/tefekkuh, nazar, burhan, hüccet, tezekkür, tedebbür vb.

Yukarida verilen kelimeler dogrudan veya dolayli olarak ilim/bilgi anlamina gelir. Bunlara bakildiginda Islam’in ilim, fikir, kalp/vicdan dini oldugu açik bir sekilde görülür.

Ahiretle alakasiz alim olur mu?
Ilim ve alim terimleri 14 asirlik Islam tarihi boyunca çok çesitli ve farkli anlamlarda kullanilmistir. Çesitli mezheplere, felsefi ve fikri akimlara mensup olanlardan her biri ilmi ve alimi kendi mesrebine, egilimine ve ekolüne göre anlamis, yorumlamis, kendi ilim ve alim anlayisini dogru ve geçerli, digerlerinkini yanlis ve geçersiz saymistir. Böylece ilim ve alim terimlerine herkes kendine göre bir mana yüklediginden bu alanda bir karmasa/kaos meydana gelmistir. Ilim ve alim kelimeleri etrafinda meydana gelen anlam kaymalari, kaydirmalari, anlam genislemesi veya daralmasi veya degismesi neticesinde Kur’an ve hadiste önemi ve degeri vurgulanan ilmin ve alimin (ulemanin) ne oldugu çogu zaman unutulmus, üstü örtülmüs ve bu suretle bu husus dogru dürüst anlasilmaz hale gelmistir. (Bkz. Gazzali, Ihya, cilt 1, sayfa 39)

21. yüzyildan bilgi çagi olarak bahsedilmekte, bilgi öne çikarilmakta, degeri, yarari ve lüzumu vurgulanmaktadir. Aslinda bu durum son derece tabiidir. Ancak bugün bilim/science, biliminsani/scientist denilen sey Kur’an’da ilim ve alim (ehl-i ilim) denilen seyden çok farkli bir baska seydir. Bugün bilimler, tabiat bilimleri, pozitif bilimler, akli/rasyonel bilimler ve beseri/insani bilimler seklinde siniflandirilmaktadir. Bu bilimlerin hepsi iyi, faydali ve lüzumlu olmakla beraber seküler/laik ilimlerdir. Bu bilimlerle ugrasanlarin büyük bir kismi da seküleristtir. Içlerinde ateist, deist, pozitivist, materyalist, natüralist olanlari da çoktur. Aslinda bunlar Kur’an’daki ilmi gerçek ilim, alimi de hakiki alim olarak görmezler. Kur’an’da ve hadislerde övülen ve özendirilen ilim söz konusu bilimler degildir. Islam’da önem ve faziletinden bahsedilen alimler de söz konusu bilim adamlari degildir. Zira bahis konusu bilimlerin Hak Teala, Kur’an ve ahiretle alakalari yoktur.

(Yazinin tamami Ilim ve Irfan dergisi Temmuz (2014) sayisinda.)